2015-08-12 13:09:00

Ο ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα στην εκπαίδευση ενηλίκων

By antidiaploki
Ημερομηνία αρχικής ανάρτησης : 2015-08-12 13:09:00 Timestamp ID : 1439384940

Η εξέλιξη, με γεωμετρική πρόοδο, του επιπέδου της γνώσης και της πληροφορίας που παρατηρείται την τελευταία πεντηκονταετία σε όλους τους τομείς, έχει οδηγήσει ανθρώπους (ή κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες), σε μια άνευ προηγουμένου ανάγκη να αναβαθμίζουν το επίπεδο των γνώσεών τους ή να παραμένουν συνεχώς ενημερωμένοι, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις της προσωπικής και εργασιακής τους ζωής.

Για την ικανοποίηση της παραπάνω ανάγκης, βασικός μοχλός της εκπαιδευτικής διαδικασίας αποτελεί η εισαγωγή, ως έννοια και πρακτική, της «δια βίου μάθησης», η οποία έχει καταστεί πολιτική επιλογή της Ε.Ε. και ζητούμενο πλέον, προς το οποίο κατευθύνονται οι άνθρωποι ήδη από τα πρώτα τους μαθητικά χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι σήμερα, ένα σημαντικό κομμάτι της τυπικής εκπαίδευσης (πρωτο-δευτερο-τριτο βάθμια) αφιερώνεται στο να μάθουν τα παιδιά «πώς να μαθαίνουν», μια δεξιότητα που θα τα βοηθήσει να έχουν πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους, προκειμένου να έχουν περισσότερες ευκαιρίες για ατομική και κοινωνική ανάπτυξη, για ενεργό συμμετοχή κ.λ.π., αλλά και αυξημένες δυνατότητες για κοινωνική ένταξη και απασχόληση.

Ένας από τους βασικότερους άξονες στους οποίους στηρίζεται η «δια βίου μάθηση», είναι η εκπαίδευση ενηλίκων, με την οποία επιχειρείται η αντιμετώπιση ορισμένων σημαντικότατων προβλημάτων, που δημιουργήθηκαν από την «κλασική» εκπαιδευτική πολιτική. Μεταξύ αυτών των προβλημάτων είναι η κατάρτιση των ενηλίκων, ο οργανικός και ο λειτουργικός αναλφαβητισμός, ο κοινωνικός αποκλεισμός διάφορων ειδικών ομάδων, η ελλιπής γνώση της γλώσσας, η μικρή διείσδυση των νέων τεχνολογιών στον εργασιακό και επαγγελματικό χώρο κ.ά. Παράλληλα, με την εκπαίδευση ενηλίκων, επιχειρείται και η επιμόρφωση που αφορά στον πολιτισμό, την υγεία και το περιβάλλον, αλλά και η ενημέρωση για κοινωνικά και ευρωπαϊκά θέματα.

Είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι δεν πρέπει να αποτελεί συνεχή επιδίωξή μας, η καταγραφή της διαπίστωσης ότι η εκπαίδευση των ενηλίκων είναι μία πολύ δύσκολη υπόθεση, μία επίπονη, δυναμική και διαρκώς εξελισσόμενη διαδικασία. Αυτό, ούτως ή άλλως, είναι αυταπόδεικτο και ισχύει για την, κάθε μορφής και επιπέδου, εκπαιδευτική δράση. Εκείνο όμως που εκτιμάται ότι θα πρέπει να κατατεθεί, είναι ο καθοριστικός ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα κατά τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας, δηλαδή των εκπαιδευόμενων ενηλίκων και των εκπαιδευτών τους.

 Οι ενήλικοι, ως εκπαιδευόμενοι, διακρίνονται από ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία μπορούν να κατηγοριοποιηθούν στα εξής:

Έρχονται στην εκπαίδευση κατόπιν συνειδητής επιλογής, συνδεδεμένης με σαφείς και συγκεκριμένους στόχους (επαγγελματικούς, εκπλήρωσης κοινωνικών ρόλων, προσωπικής ανάπτυξης, απόκτησης κύρους κ.ά.).

Έχουν ευρύ φάσμα εμπειριών.

Μαθαίνουν με συγκεκριμένο τρόπο προτίμησης (π.χ. κάποιοι ακούγοντας τον διδάσκοντα, κάποιοι παρατηρώντας, κάποιοι εμπλέκονται σε δραστηριότητες κ.λ.π.).

Οι περισσότεροι έχουν την τάση να συμμετέχουν ενεργά, επιζητούν τον διάλογο και την επικοινωνία, προτιμούν να ζητείται η γνώμη τους, αμφισβητούν, θέλουν να αντιμετωπίζονται ως υπεύθυνοι άνθρωποι και δεν επιθυμούν τυποποιήσεις κατά την εκπαιδευτική διαδικασία.

Αντιμετωπίζουν πιθανόν μαθησιακά εμπόδια, λόγω π.χ. κοινωνικών υποχρεώσεων, αρνητικών εκπαιδευτικών εμπειριών, προυπαρχουσών γνώσεων-αξιών, ψυχολογικών παραγόντων, χαμηλής αυτοεκτίμησης, έλλειψης αυτοπεποίθησης, άγχους, φόβου αποτυχίας, φόβου απέναντι σε μορφές αξιολόγησης κ.λ.π.

Ανήκουν, ενδεχομένως, σε κοινωνικά ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες ή ομάδες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (άτομα με ειδικές ανάγκες, παλιννοστούντες, μετανάστες, πρόσφυγες, τσιγγάνοι, τρόφιμοι φυλακών, χρήστες/πρώην χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών κ.ά.). Στις περιπτώσεις αυτές, υφίστανται διάφοροι παράγοντες που δυσχεραίνουν την ένταξη και παραμονή των ατόμων σε προγράμματα εκπαίδευσης, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι, κατά περίπτωση, οι παρακάτω:

Ψυχολογικά-κοινωνικά-οικονομικά-εργασιακά θέματα και προβλήματα καθημερινής ζωής, διαβίωσης και διαπολιτισμικής επικοινωνίας.

Ζητήματα νομιμοποίησης και ίσων ευκαιριών.

Μορφωτικό – εκπαιδευτικό επίπεδο.

Ανυπαρξία υποστηρικτικού περιβάλλοντος.

Πολιτισμικές-αξιακές-θρησκευτικές διαφορές.

Στερεότυπα/προκαταλήψεις.

Νοητική υστέρηση.

Έλλειψη ανθρώπινης επαφής – σχέσεων.

Από την άλλη πλευρά, για τους εκπαιδευτές είναι αναγκαίο να τονιστεί ότι δεν αρκεί μόνον η συμμετοχή τους σε σεμινάρια ή άλλα επιμορφωτικά προγράμματα κατάρτισης και επικαιροποίησης γνώσεων. Κατ’ αρχάς, οφείλουν να γνωρίζουν τη δομή, τις επί μέρους διαφοροποιήσεις, αλλά και τις όποιες αδυναμίες των φιλοσοφικών θεωρήσεων που αναπτύχθηκαν και αναφέρονται στην εκπαίδευση ενηλίκων από τους σημαντικότερους στοχαστές (Freire, Kolb, Knowles, Mezirow, Lave & Wenger και Jarvis). Είναι σημαντικό π.χ. να διακρίνουν τις επιρροές της μιας από την άλλη, καθώς και να εντοπίζουν τη «θέση» των εκπαιδευόμενων μέσα σε αυτές.

Επιπλέον, σε πρακτικό επίπεδο, βασικές επιδιώξεις των εκπαιδευτών ενηλίκων θα πρέπει να είναι – μέσω εμπειρικών/βιωματικών μεθόδων – η ενεργοποίηση των εκπαιδευομένων, η ενδυνάμωση της ομάδας ώστε να μπορεί να υπερβαίνει τις όποιες αρνητικές εμπειρίες, η αποτροπή των αποχωρήσεων από το πρόγραμμα, η διευκόλυνση της επανένταξης στην εκπαιδευτική διαδικασία, η διαχείριση των εντάσεων που εμφανίζονται, η συμβουλευτική στην αναζήτηση εργασίας, η διευκόλυνση της ένταξης στην εργασία, η μείωση των υποτροπών, κ.λ.π.

Για την επίτευξη των προαναφερόμενων, οι εκπαιδευτές πρέπει να προβαίνουν στις αναγκαίες ενέργειες, οι οποίες, μεταξύ άλλων, είναι οι ακόλουθες:

Κατάλληλη προετοιμασία. Είναι σημαντικό να έχει γίνει ένας προσεκτικός συνολικός σχεδιασμός βασισμένος στο προφίλ και τις εμπειρίες του ακροατηρίου, αλλά και το χώρο «δράσης» και να υπάρχει ετοιμότητα για τυχόν αλλαγές, εάν απαιτηθεί.

Συνεργασία με τον φορέα υλοποίησης του εκπαιδευτικού προγράμματος και τους λοιπούς εκπαιδευτές.

Καθορισμός των εκπαιδευτικών στόχων και ετοιμότητα επαναπροσδιορισμού τους, εφόσον αυτό κριθεί σκόπιμο κατά την εξέλιξη της εκπαίδευσης.

Κατάρτιση μαθησιακού «συμβολαίου» με τους εκπαιδευόμενους, λαμβάνοντας υπόψη τις εμπειρίες τους και καταγράφοντας τις ανάγκες και τις προσδοκίες τους.

Διαμόρφωση διδακτικών ενοτήτων με χρήση κατάλληλων εκπαιδευτικών τεχνικών (καταιγισμός ιδεών, χιονοστιβάδα, παιχνίδια ρόλων κ.ά.), για την απόκτηση γνώσεων, την ανάπτυξη ικανοτήτων και την υιοθέτηση των προσδοκώμενων στάσεων/συμπεριφορών από τους εκπαιδευόμενους.

Προσπάθεια για εξατομικευμένη προσέγγιση, μείωση του άγχους και του φόβου και καλλιέργεια αισθήματος ευθύνης στους εκπαιδευόμενους.

Διασφάλιση της ενεργητικής συμμετοχής των εκπαιδευόμενων και ενθάρρυνση του διαλόγου και της αλληλεπίδρασης.

Εφαρμογή σύγχρονων/καινοτόμων επικοινωνιακών τεχνικών, όπως η ενσυναίσθηση (συναισθηματική ταύτιση/σύνδεση), η ενεργητική ακρόαση και η ανακεφαλαίωση και γνώση της «γλώσσας του σώματος».

Κατανόηση και διαχείριση των δικών τους συναισθημάτων προκειμένου να αποφύγουν τυχόν αντιδράσεις και προκλήσεις από «δύσκολους» εκπαιδευόμενους, που πιθανόν να εκφράζουν το σύνολο της ομάδας.

Διευκόλυνση-συμπαράσταση-συνεργασία με τους εκπαιδευόμενους και αποφυγή «παραδοσιακών» μορφών εκπαίδευσης (όχι στο πρότυπο του εκπαιδευτή αυθεντία).

Συνεχής αυτοαξιολόγηση για τον εντοπισμό νέων αναγκών, παραλείψεων ή/και δυσλειτουργιών στο εκπαιδευτικό τους έργο, διότι οι εκπαιδευτές ενηλίκων, πέρα από την επιστημονική και παιδαγωγική τους κατάρτιση, χρειάζεται να αποτελούν οι ίδιοι «παράδειγμα» για την προώθηση του συγκεκριμένου κλάδου εκπαίδευσης.

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι η διαρκής και αγωνιώδης αναζήτηση του ανθρώπου για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του, αλλά και για την ικανοποίηση των πνευματικών του αναζητήσεων, οδηγούν σε μια ολοένα και περισσότερο αυξανόμενη ανάγκη, για συστηματοποίηση και βελτιστοποίηση των μεθόδων παροχής εκπαίδευσης στους ενηλίκους.

Γεώργιος Π. Βλάχος

Ανώτερος Αξιωματικός ε.α.-Εκπαιδευτής Ενηλίκων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Συμβούλιο της Ευρώπης, (2004), «Σχέδιο ψηφίσματος όσον αφορά την ενίσχυση πολιτικών, συστημάτων και πρακτικών στον τομέα του δια βίου προσανατολισμού στην Ευρώπη» (ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα http://ec.europa.eu/education/policies/2010).

Δρ. Γεώργιος Κουλαουζίδης (2011) «Πρόγραμμα εκπαίδευσης εκπαιδευτών ΕΚΔΔΑ».

Σπύρος Κιουλάνης (2013) «Εισαγωγή  στο θεωρητικό πλαίσιο: Θεωρητικοί και Θεωρίες Μάθησης- Ο ρόλος του Εκπαιδευτή Ενηλίκων» (ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα http://elearning.didedra.gr).

​http://www.etpe.gr